Біздің бар кінәміз- Ұлттық намыспен ауырмайтындығымызда

 ДУЛАТ ИСАБЕКОВ

Бала кезден шығармашылығына ғашық болған, кейіпкерлері өзіме тым жақын Дулат Исабековпен кездесерде кәдімгідей толқығаным рас. Ұлттық әдебиет пен драматургияның көзі тірі классигінен сұрарым да көп еді. Шама келгенше көкейдегі көп сауалға жауап алуға тырыстым. Әдеттегі «жазушылыққа қалай келдіңіз?», «кейіпкерлеріңiз өмірден алынған ба?» деген сауалдардан басталған  әңгіменің ауаны бүгінгі күннің көкейкесті  мәселелеріне қалай ауғанын өзіміз де аңғармай қалғандаймыз. Әсіресе, ұлттық құндылықтарға келгенде Исабеков өзіне ғана тән туралықпен туғанға  да жақпайтын тұздықты әңгімесін ұзақ сабақтады. Болашақ үлкен деректі фильмге негіз болмақ осы сұхбаттың ұлттық әдебиет, кино,баспасөзге қатысты тұстарын ықшамдап  оқырмандарға

—Жазушының бақыты -оқырманның көптігінде. Осы тұрғыдан алғанда сіз бақытты жазушысыз, аға!  Талантыңызға табынған, кейіпкерлеріңiзбен «ауырған «, өзіңіздi кумир санаған оқырманның ортасында өмір сүрдіңiз. Қазіргі қалам ұстағандарға бұл тұрғыдан алғанда шынымен де обал- ақ! Кітаптар мардымсыз тиражбен шығады. Авторға танымал болу тіпті қиын. Кейде әдебиеттің алтын дәуірі сіздермен бірге біткендей болып тұрады.

-Мені де осы мәселе көп ойландырады. Менің алғашқы кітабым бесінші курста оқып жүргенде  24 мың дана болып шығып, бүкіл елге таралды. Ол кезде бір ғана «Жұлдыз » журналы 240000 тиражбен шығатын. «Лениншіл жастың » оқырмандары бір миллионға жуық болатын. Егер осылардың біріне әңгімең жарық көрсе,  ертесі бүкіл елге танымал болып шыға келетінің сөзсіз еді. Сол оқырмандар қазір қайда? Қазақтың саны содан бері екі есеге өсті. Қазақ бес миллион болған кезде Есенберлиннің «Көшпенділері» жүз елу мың данамен басылып, аз уақыттың ішінде тарап кетті. Қазір он бір миллион қазаққа екі мың тиражбен кітап шығарамыз. Үш мың болса қуанамыз. Меніңше, оқырман азайған жоқ. Кітап халыққа жетпейді. Кезінде кітап саудасымен айналысатын республикалық мекемелер болды. Әр облыста кітап таратушыларға 5-6 орын штат болатын. Әр аудан орталықтарында арнайы кітап дүкендері жұмыс істеді. Алыс ауылдардағы кез-келген дүкенде тым құрығанда кітап сататын бұрыштар болмап па еді? Қайда соның бәрі? Тіпті кейде мен осының бәрін әлдекімдер әдейі істеп отыр ма деп те ойлаймын. Қанша жерден ғаламтор дамыды, телеарналар жаулап алды десекте кітап оқитын оқырман жоқ дегенге мен сенбеймін. Студенттермен, басқа да оқырмандармен кездескенде осыны байқап жүрмін. Жуырда Лондонда болдым. «Біз соғысты көрген жоқпыз » атты шығармам ағылшын тілінде басылып шығайын деп жатыр. Осы дамып кетті деген ағылшындардың өзінің кітап оқуға деген құлшынысы қандай! Біз де түбі кітапқа қайта ораламыз. Тек кеш болып қалмасын дейік.

—Аға, өзіңіз айтып өткендей, сіздердің кездеріңiзде жас таланттардың елге танылуына алдымен баспасөз себеп болып жататын. Қазір не көп, газет, журнал көп…Ақын не жазушыға қайда жарияланамын десе де еш кедергі жоқ. Бәрібір танылу қиын. Неге?

-Әдеби шығармаларды баса беретін газет, журналдардың көптігі де зиян ба деймін кейде. Олардың да тиражы тым аз ғой. Жас жазушылардың туындылырын менің де оқығым келеді. Бірақ, қайдан оқимын? Жаңағы басылымдардың барлығын оқып шығу мүмкін емес қой. Бұрын әдеби дүниелерді санаулы ғана басылым басатын. Миллион оқырманы бар «Лениншіл жаспен «, үш жүз қырық мың данамен шығатын «Жұлдызбен »  бүгінгі бүгінгі басылымдарды салыстыра алмайсың әрине. Меніңше, әдебиетті жазатын, жақсы шығармаларды жариялайтын басылымдар аз болғаны дұрыс. Ал, жас таланттар, құдайға шүкір, әлі бар. Кейбіріне пікір де білдіріп жатамын. Тілдері қандай шұрайлы! Ойлары қандай астарлы! Жуырда тіпті тоғызыншы сыныптың баласының жазған әңгімесін оқып таң қалғаным бар. Сөз саптауы үлкен жазушылардан кем емес. Сондықтан әдебиет өлмейді. Тек жастарымыз өз жолымен, өз  даусымен танылса деген тілек бар. «Айналайын әніңдi айта бер, тек өз дауысыңмен айта ғой » деген әңгіме менікі.

-Қазір қазақ киносы- тек орыс тілінде жазылған сценарийлердің, шетелдік режиссерлер мен актерлердің киносы болып, ұлттық бояуын жоғалтып алғандай. Әсіресе, тарихи фильмдерімiзден бұл мәселе анық байқалады.

-Мен айтып та, жазып та жүрмін. «Көшпенділерді» айтудан да ұялатын жағдайға жеттік. Сол киноға түскен Куно Беккер деген актер «Әр елдің ұлы тұлғаларын -сол елдің өкілдері ғана ойнауы тиіс «деген әңгіме айтыпты. Сөйтіп тұрып өзі Абылайханның рөлін ойнап кетті. Біз тым құрығанда осыдан сабақ алуымыз керек еді. Алмадық. Ұлы тұлғамыз Мұстафа Шоқайды сомдағанымыз анау болды. Сатыбалдыға айтып едім «айналайын-ау, Мұстафаны ойнайтын екі -үш қазақ актерді өзім -ақ жетектеп апарайын» деп. Болат Әбділманов- дайын тұрған Мұстафа емес пе еді? Жанып тұрған көзі, қазақы болмысы…Жуырда Аманхан Әлім теледидардан жап-жақсы әңгіме айтып жатыр. Ат туралы Абай «Аттың сынын», Ілияс «Құлагерді», Олжас «Арғымақтарды» жазды. Алғашқы екеуінен ұлттық болмыстың, жылқы жанын түсінудің  иісі аңқып тұрса,  соңғысы жайлы олай айта алмайсың. Дұрыс айтады. Қазақша түс көрмейтін  адамнан ұлттық дүние күту қиын. Қазақ киносында да солай. Біздің бар кінәміз -ұлттық намыспен ауырмайтындығымызда! Көрші қырғыз киногерлері сырттан ешкімді шақырмай- ақ киноларын әлемдік деңгейге көтеруге, тіпті, сол арқылы бюджетке қаржы әкелуге тырысып жатыр. Кино саласының басшылары, министрлер өзгеріп жатады. Әрқайсысы өзінің идеяларымен келеді. Бірақ,  кім келседе кинода ұлттық идея, ұлттық намыс әрқашан жалау болып желбіреп тұруы керек! Сонда ғана қазақ киносы өрге басуы мүмкін.

Сұхбаттасқан: Арман Сқабылұлы