Талды қазаны, жұмбақ тигрогрифондар: Қарағанды облысының археологтары бірегей олжалар тапты

Қарағандыда шамамен 2500 жыл бұрынғы ерте темір ғасырының артефактілері көрсетілді. Шет ауданындағы Талды тарихи-археологиялық паркінің аумағындағы қорғандардың бірін қазу кезінде таңғажайып олжалар табылды.
Археологиялық экспедициялар киелі жерде тарихи-мәдени мұраны сақтау орталығының көмегімен жүргізілуде. Зерттеулерді облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы қаржыландырады.

Биылғы дала маусымы Сарыарқаның ерте көшпелілері туралы ұғымды өзгерте алатын олжалармен ерекшеленді. Қызылжартас қорымы маңындағы қорғандардың бірінен темір қалдықтары мен жұмбақ тақтайларға толы қола қазан табылды. Бұл артефактілердің құпиялары әлі де ашу керек.
– Сыртқы белгілері бойынша қорған кейінгі қола дәуіріне ұқсайды: үлкен тастар шеңбер болып қаланған, бірақ ортасында жерлеу болған жоқ. Оларды қазған кезде алдымен объектінің шеті пайда болды. Басында бұл не екенін мүлдем елестете алмадық. Содан кейін шеңберді толығымен тазарттық. Табылған заттың бірегей екенін түсіндік, – дейді академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің археологиялық экспедициясының жетекшісі, Сарыарқа археологиялық институтының жетекші ғылыми қызметкері Игорь Кукушкин. – Орталық Қазақстанда осы күнге дейін мұндай ештеңе табылған емес.

Өзінің морфологиялық белгілері бойынша қазан Жетісуда табылған артефактілерге ұқсас.
Талды қазанының салмағы – 25 кг, диаметрі – 41 см, биіктігі – 34 см.
– Ерекше белгілері – үш иінді аяқтары. Әдетте олар жануарлардың тұяқтарымен немесе аяқтарымен аяқталады. Бұл жағдайда тек бір тұяқ қалған. Қазан қатты ысталған. Бұл онда тамақ дайындағандығын білдіреді. Бір қызығы, ішінде темір мен қола бұйымдары көп болды. Шамасы, бұл ат әбзелдері.
Айылбастар мен түймелерден басқа, зооморфты бейнелер – жылқының фигуралары, біз оны тигрогрифон деп атадық. Темірдің қалдықтары жылқы маскасы деген болжам бар, – деп түсіндірді Игорь Кукушкин.
Қалпына келтіру-консервациялау жұмыстарын жүргізу үшін Қарағандыға «Қырым аралы» зертханасының негізін қалаушы белгілі маман Қырым Алтынбеков шақырылды. Қазандықтың індегі заттар сандық рентген көмегімен зерттелді, содан кейін ғана оларды мұқият алып шыға бастады.
Тарих беттеріне жарық түсіру үшін әлі де көптеген зерттеулер жасалуы тиіс. Радиокөміртекпен мерзімін белгілеу артефактілердің нақты жасын анықтауға көмектеседі. Талдау үлгілері қазандықтағы күйе және онымен байланысты материалдар болады. Зерттеулер шетелдік зертханаларда жүргізілетін болады.
– Біз Польша, Литва, Ирландия, Румыния, Венгриядағы әріптестерімізбен ынтымақтасамыз: оларда қажетті аппаратура мен мол тәжірибе бар. Ең алдымен, біз датаны анықтаймыз, содан кейін басқа мәліметтерді білеміз. Мұның бәрі уақыт алады, – деді Игорь Кукушкин.
Талды саябағында табылған бұл жалғыз ғана олжа емес. Басқа обадан пышақтар, қанжарлар, тас жебелердің ұштықтары және басқа да ежелгі тұрмыстық заттар табылды.

Жомарт Шаймұрат